powracajaca fala, EDUKACYJNE, Swiat nauki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
RECENZJE I KOMENTARZE
Powracajca fala
ETHEL ROSENBERG Ð TAJEMNICA ATOMOWEJ ZDRADY. Tema Nason.
Prze¸oýy¸a Joanna Godlewska. Wydawnictwo Philip Wilson, Warszawa 1998.
WINA I ODPOWIEDZIALNOå. OTTO HAHN Ð KONFLIKTY UCZONEGO.
Klaus Hoffmann. Prze¸oýy¸ Krzysztof ûak. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,
Warszawa 1997.
i wojskowi w¸czyli do swoich politycz-
nych kalkulacji æmier cywilnej ludnoæci
wielkiego miasta. Z militarnego punktu
widzenia nie istnia¸a koniecznoæ uýy-
cia bomby.Ó(
OH,
s.14). To kategorycz-
ne stwierdzenie, wielokrotnie zreszt
powtarzane przez propagand« komu-
nistyczn, wymaga bardziej wnikliwe-
go wyjaænienia. Moýna przedstawi od-
mienny punkt widzenia. Japonia by¸a
gotowa walczy za wszelk cen«. Do-
wodem na to jest chociaýby obrona Oki-
nawy wiosn 1945 roku, gdzie poleg¸o
oko¸o 110 tys. ýo¸nierzy japoÄskich i
oko¸o 13 tys. amerykaÄskich. Innym
przyk¸adem fanatycznej woli walki jest
udzia¸ w bitwach tysi«cy samolotw
kierowanych przez pilotw-samobj-
cw (kamikadze) oraz miniaturowych
¸odzi podwodnych sterowanych przez
marynarzy-samobjcw. Dowdztwo
armii USA szacowa¸o, ýe inwazja na Ja-
poni«, ktra dysponowa¸a dwumilio-
now armi, b«dzie kosztowa ýycie
setki tysi«cy ýo¸nierzy amerykaÄskich,
a takýe zdziesitkuje zarwno wojsko
japoÄskie, jak i ludnoæ cywiln. Stra-
ty te by¸y juý ogromne Ð jeden ãkon-
wencjonalnyÓ nocny nalot 2000 samo-
lotw na Tokio w dniu 18 lipca 1945
roku przynis¸ dziesitki tysi«cy ofiar.
Dlatego teý uýycie broni atomowej
by¸o tym gwa¸townym wstrzsem, kt-
ry doprowadzi¸ do szybkiego zakoÄ-
czenia wojny. Warto doda, ýe juý po
podj«ciu decyzji o kapitulacji przez ce-
sarza Hirohito i nagraniu przez niego
przemwienia do narodu grupa ofice-
rw planowa¸a odbicie p¸yty wiezionej
do rozg¸oæni radiowej, aby uniemoýli-
wi zakoÄczenie wojny.
Ma¸o znany jest rwnieý fakt po-
siadania przez Japoni« duýych zapasw
broni bakteriologicznej, ktre mia¸y
by uýyte przeciwko armii radzieckiej.
Zniszczyli je sami JapoÄczy, co umoý-
liwi¸o szybkie zdobycie Mandýurii
przez ZSRR, ktry zdecydowa¸ si« za-
atakowa Japoni« dopiero po zrzuceniu
bomb atomowych przez USA.
Obydwie ksiýki maj charakter ha-
giograficzny. Jest to w miar« moýliwe
do zaakceptowania w przypadku bio-
grafii Ottona Hahna i doæ trudne do
zniesienia przy quasi-autobiografii Ethel
Rosenberg.
Otto Hahn przedstawiony jest jako
ãbojownik bez skazyÓ przeciwstawiajcy
si« Adenauerowi i Straussowi dýcym
do wyposaýenia Bundeswery w broÄ
atomow. Niewtpliwie k¸opotliwy dla
wojn æwiatow, a nast«pnie hi-
storia budowy bomby atomowej
i wodorowej wciý interesuj rzesze czy-
telnikw. Otwarcie wielu archiww so-
wieckich umoýliwi¸o opinii publicznej
zapoznanie si« z faktami znanymi dotd
wy¸cznie z przeciekw czy przypusz-
czeÄ. Historycy mogli przeczyta orygi-
nalne raporty szpiegw atomowych, sa-
mo KGB opublikowa¸o mnstwo mate-
ria¸w, dowodzc swojej istotnej roli
w zdobyciu przez Zwizek Radziecki
broni atomowej. Pojawi¸y si« obszerne,
dobrze udokumentowane opracowania
prezentujce ten niewtpliwie pasjonu-
jcy fragment historii XX wieku.
W tej sytuacji pewnym zaskoczeniem
jest publikacja ksiýek, ktrych autorzy
nie przyjmuj do wiadomoæci oglnie
juý znanych faktw i czasami stosuj
retoryk« jakby ýywcem wzi«t z minio-
nej epoki. Przyk¸adami takich pozycji
s Ð biografia wybitnego niemieckiego
noblisty Ð
Wina i odpowiedzialnoæ Ð Otto
Hahn Ð Konflikty uczonego
Ð opubliko-
wana przez Wydawnictwa Naukowo-
-Techniczne oraz doæ zaskakujca
ksiýka Ethel Rosenberg Ð
Tajemnica ato-
mowej zdrady
, wydana przez Wydaw-
nictwo Philip Wilson. Oczywiæcie t¸u-
macz nie moýe zmienia treæci prze-
k¸adanej ksiýki, od czego jednak s
wst«py, pos¸owia czy przypisy, w kt-
rych moýe ustosunkowa si« do nie-
prawdziwych, nieæcis¸ych lub przek¸a-
manych fragmentw.
Wina i odpowiedzialnoæ
zosta¸a po raz
pierwszy wydana w 1978 roku, autor-
ka dyskretnie pomija oficyn«, jednakýe
miejsce wydania (Radebeul) wydaje si«
wskazywa na Niemieck Republik«
Demokratyczn. Wydanie drugie opra-
cowane na nowo po likwidacji NRD
ukaza¸o si« w Springer-Verlag (Berlin
Heidelberg) w 1993 roku.
Druga ksiýka, opublikowana przez
Delacorte Press (Nowy Jork 1990), nosi
mylcy podtytu¸
Powieæ autobiograficzna
(w oryginale
The Fictional Autobiography
).
W pos¸owiu autorka Tema Nason wyja-
ænia: ãCa¸a ta ksiýka Ð takýe listy i pa-
mi«tniki Ethel Rosenberg Ð jest owocem
imaginacji. Autentyczne s tylko, umiesz-
czone na wewn«trznych stronach ok¸ad-
ki, reprodukcje artyku¸w z
New York
Timesa
i skrtowe opisy prawnego prze-
biegu sprawy Rosenbergw.Ó Niestety,
owe jedyne autentyczne informacje
gdzieæ musia¸y si« zapodzia, bo w pol-
skim wydaniu nie ma po nich æladu.
W biografii Ottona Hahna w intere-
sujcy sposb przedstawione zosta¸y ýy-
cie i dzieje pracy naukowej tego wybit-
nego uczonego. Wyrany nacisk autor
po¸oýy¸ jednak na histori« odkrycia roz-
szczepienia jder uranu i w konsekwen-
cji otwarcie drogi do budowy bomby
atomowej. Ksiýka rozpoczyna si« opi-
sem aresztowania niemieckich fizykw
jdrowych przez komandosw amery-
kaÄskich i przewiezienia ich do Anglii
do s¸ynnej Farm Hall. Tam w¸aænie do-
tar¸a do nich wiadomoæ o zrzuceniu
bomby na Hiroszim«, a ich dyskusje zo-
sta¸y nagrane przez wywiad brytyjski.
Hoffmann wysuwa argument bezsen-
sownoæci uýycia broni atomowej prze-
ciwko Japonii. ãZrzucenie bomby (na
Hiroszim« Ð przyp. red.) by¸o zbrodni.
Z zimn krwi amerykaÄscy politycy
78 å
WIAT
N
AUKI
Listopad 1998
R
ozwj fizyki jdrowej przed II
autora jest w tym aspekcie intensywny
udzia¸ m¸odego Hahna w badaniach nad
gazami bojowymi stosowanymi w trak-
cie I wojny æwiatowej. Hahn pracowa¸
nad wytworzeniem broni chemicznej i
naleýa¸ do pu¸ku saperw, ktry 22 kwie-
tnia 1915 roku przeprowadzi¸ pierwszy
w historii atak gazowy pod Ypres. Ofia-
rami chmury chloru by¸o oko¸o 5000 ýo¸-
nierzy francuskich, ponad 10 tys. zosta¸o
ci«ýko rannych. ãGratuluj« Panu pi«k-
nego sukcesu pod YpresÓ Ð pisa¸a Lise
Meitner 25 kwietnia 1915 roku do Otto-
na Hahna...
Posta Ethel Rosenberg kreælona pi-
rem jej hagiografki jest bardzo niekon-
sekwentna Ð m¸oda Ethel jest aktywn
dzia¸aczk zwizkw zawodowych i
partii komunistycznej, organizatork
strajkw i protestw. Ethel pod koniec
lat czterdziestych to niezorientowana
w polityce gospodyni domowa, kt-
ra nie interesuje si« prac swojego bra-
ta Davida Greenglasa w Los Alamos i
przez myæl jej nie przechodzi, jakie
mog by tego konsekwencje.
W biografii Hahna wyst«puj pewne
sformu¸owania, ktre naleýy zakwali-
fikowa jako doæ niezr«czne, na przy-
k¸ad ãfrancuska badaczkaÓ (
OH,
s. 71)
w odniesieniu do Marii Sk¸odowskiej-
-Curie czy ãmaszyna uranowaÓ (
OH,
s. 181) jako okreælenie pierwszego reak-
tora atomowego zbudowanego przez
Enrica Fermiego w Chicago. Stronniczo
omwiona jest kwestia udzia¸u wielo-
letniej wsp¸pracownicy Hahna Ð Lise
Meitner w interpretacji odkrycia rozsz-
czepienia uranu, ktre uwieÄczone zo-
sta¸o Nagrod Nobla. Czytelnik do-
wiaduje si«, iý Lise Meitner ãnie kry¸a
swojego rozczarowania, ýe Nagrod« No-
bla mia¸ otrzyma¸ on sam, a nie wspl-
nie z niÓ (
OH,
s. 208) oraz ýe z otrzyma-
nych 121 tys. koron szwedzkich Hahn
przekaza¸ jej ãsum«, ktrej wysokoæci
nie ujawnionoÓ(
OH,
s. 209). W sprawach
merytorycznych Hoffmann twardo bro-
ni prawa swojego bohatera do samo-
dzielnej nagrody i lekcewaýy fakt, ýe
pierwsza publikacja, w ktrej uýyto
terminu ãnuclear fissionÓ (rozszczepie-
nie jdra atomu) wysz¸a spod pira Li-
se Meitner i Ottona Frischa. Wsp¸cze-
æni historycy nauki s w tej sprawie
odmiennego zdania i uwaýaj, iý Lise
Meitner zosta¸a skrzywdzona.
Charakterystyczna dla autorw oby-
dwu ksiýek jest gloryfikacja Zwiz-
ku Radzieckiego i totalna krytyka Sta-
nw Zjednoczonych. Mamy wi«c sfor-
mu¸owania: ãW wywaýonych s¸owach
radziecki minister spraw zagranicz-
nych Mo¸otow oznajmi¸ w 1947 r. z oka-
zji 30. rocznicy rewolucji padzierniko-
wej: ÇWiadomo, ýe Stany Zjednoczone
opieraj swoj polityk« na posiadaniu
tajemnicy bomby atomowej, chociaý
moýna uwaýa, ýe ta tajemnica juý nie
istniejeÈÓ. (
OH,
s. 213) ãTylko Zwizek
Radziecki rozumie sytuacj« i stara si« coæ
niejszego ze szpiegw atomowych Ð
Klausa Fuchsa. Z podobn pasj jak
Hoffmann broni swojej bohaterki Tema
Nason, zaprzeczajc kategorycznie ze-
znaniom æwiadkw oskarýenia.
Poniewaý od z gr 10 lat szczeg¸y
zeznaÄ Fuchsa s juý znane i zosta¸y po-
rwnane z zawartoæci archiww so-
wieckich, nie ulega wi«c obecnie wt-
pliwoæci, ýe radziecka bomba atomowa
(tzw. Joe 1) by¸a kopi amerykaÄskiej
bomby plutonowej zrzuconej na Naga-
saki. Sami fizycy sowieccy przyznaj,
ýe informacje wywiadowcze pozwoli-
¸y im zaoszcz«dzi oko¸o dwu lat pracy
nad budow bomby atomowej. Te dwa
lata, jak si« okaza¸o, by¸y absolutnie klu-
czowe dla historii XX wieku.
Bomba radziecka eksplodowa¸a we
wrzeæniu 1949 roku, w konsekwencji
Stalin pozwoli¸ Kim Ir Senowi na zaata-
kowanie Korei Po¸udniowej, na co wcze-
æniej nie wyraýa¸ zgody. Zaskakujcy
atak nastpi¸ w czerwcu 1950 roku. By¸
to pocztek trzyletniej wojny koreaÄ-
skiej, ktra trwa¸a aý do æmierci Stalina
w marcu 1953 roku. W wojnie tej poleg¸o
oko¸o 24 tys. amerykaÄskich ýo¸nierzy
oraz oko¸o 70 tys. ýo¸nierzy wojsk so-
juszniczych, straty komunistyczne oce-
nia si« na ponad milion ludzi.
Moýna wi«c spekulowa, czy w ogle
dosz¸oby do wojny koreaÄskiej, lub ile
krcej by trwa¸a, gdyby Stalin dyspono-
wa¸ broni atomow dwa lata pniej...
Rozumujc podobnie, odpowiedzialno-
æci za poleg¸ych w wojnie koreaÄskiej
obciýy¸ s«dzia Rosenbergw i skaza¸ ich
na krzes¸o elektryczne. Sprawa ich pro-
cesu jest bardziej z¸oýona niý w przypad-
ku Fuchsa. Zarwno Rosenbergowie, jak
i Fuchs zostali zdemaskowani przez ame-
rykaÄski kontrwywiad po odszyfro-
waniu w 1948 roku tysi«cy depesz wy-
sy¸anych z radzieckiego konsulatu w
Nowym Jorku w latach 1944Ð1945. By¸a
to tzw. Operacja Venona.
Fuchs przes¸uchiwany przez angielski
kontrwywiad stosunkowo szybko przy-
zna¸ si« do wsp¸pracy z ZSRR i dopo-
mg¸ w identyfikacji dalszych agentw.
Po procesie dosta¸ najwyýszy moýliwy
w Anglii wyrok Ð 14 lat wi«zienia. Spra-
wa rozszyfrowanych depesz na sali s-
dowej si« nie pojawi¸a, gdyý Ameryka-
nie zadecydowali o utrzymaniu Operacji
Venona w ca¸kowitej tajemnicy.
Rosenbergowie przyj«li inn taktyk«
Ð nie przyznali si« do winy, utrudniajc
tym samym proces. Musia¸ on zosta
oparty przede wszystkim na zeznaniach
osoby dostarczajcej informacji o bombie
Ð Davida Greenglasa, brata Ethel. W sys-
temie prawnym USA wsp¸praca oskar-
ýonego z wymiarem sprawiedliwoæci
i przyznanie si« do winy moýe istotnie
robi.Ó (
ER,
s. 182) ãChc w ten sposb
og¸osi æwiatu, co czeka kaýdego, kto
oæmieli si« w Stanach Zjednoczonych by
ubogim ûydem i komunist.Ó(
ER,
s. 224)
ãZwizek Radziecki rwnieý powita¸ t«
propozycj« z zadowoleniem. Budujc
pierwsz elektrowni« atomow na æwie-
cie ZSRR zademonstrowa¸, ýe przywi-
zuje znaczenie do pokojowego wykorzy-
stania energii jdrowej.Ó (
OH,
s. 224).
ã1 marca 1954 r. USA zdetonowa¸y swo-
j pierwsz bomb« trjfazow, zwan
takýe fission-fusion-fission-bomb (....). Jej
dzia¸anie opiera¸o si« na iæcie diabelskiej
zasadzie...Ó (
OH,
s. 215).
Kluczow kwesti wymagajc wy-
jaænienia jest rola szpiegw atomowych.
Przez d¸ugie lata Zwizek Radziecki
twierdzi¸, ýe bomb« zbudowa¸ samo-
dzielnie, niezaleýnie od Amerykanw.
T« opini« podziela Hoffmann, stwier-
dzajc: ãSzukano winnych, ktrzy mie-
li zdradzi ÇamerykaÄsk tajemnic«
bomby atomowejÈ. Tak jak gdyby kie-
dykolwiek istnia¸a taka tajemnica (...).
W USA zacz«¸o si« dzikie polowanie na
Çszpiegw atomowychÈ, przede wszyst-
kim wærd komunistw, a jego uwieÄ-
czeniem mia¸o byæ stracenie Ethel i Ju-
liusza Rosenbergw w czerwcu 1953 r.Ó
(
OH,
s. 213)
Tego typu sformu¸owania pojawia¸y
si« w peerelowskich publikacjach pod
rzdami cenzury, dowodzono w nich
absolutnej niewinnoæci Rosenbergw,
dyskretnie pomijajc nazwisko najwaý-
å
WIAT
N
AUKI
Listopad 1998
79
TEORIA LITERATURY
Jonathan Culler
zmniejszy wymiar kary. Tak teý si« sta-
¸o w przypadku Greenglasa skazanego
na 15 lat wi«zienia. Ethel i Juliusz Ro-
senbergowie postanowili jednak do koÄ-
ca konsekwentnie zaprzecza oskarýe-
niom, zyskujc s¸aw« m«czennikw,
czego dowodem jest rwnieý fa¸szywa
autobiografia Ethel pira Temy Nason.
Reasumujc Ð czytelnik polski otrzy-
ma¸ dwie kolejne ksiýki z dziejw XX
wieku. Niewtpliwie interesujc (mimo
wszystkich przytoczonych zastrzeýeÄ),
bogat w wiele ciekawych szczeg¸w
biografi« wybitnego naukowca Ottona
Hahna oraz niewart polecenia, pe¸n
przemilczeÄ i niedopowiedzeÄ quasi-au-
tobiografi« Ethel Rosenberg. Czytajc t«
ostatni ksiýk«, moýemy pomyæle, ýe
cofamy si« o 20 lat do czasw, kiedy obo-
wizywa¸a jedyna, s¸uszna interpretacja
historii bomby atomowej.
Andrzej Hennel
POLECAMY
Tajniki pisania prac
TECHNIKA PISANIA I PREZENTOWANIA PRZYRODNICZYCH PRAC
NAUKOWYCH. PRZEWODNIK PRAKTYCZNY. January Weiner. PWN, Warszawa 1998.
B¸yskotliwa, przejrzyæcie napisana
ksiýka profesora literatury angielskiej
oraz komparatystyki literackiej na Uni-
wersytecie Cornella, autora prac
On
Deconstruction
i
The Pursuit of Signs
,
stanowi prezentacj« podstawowych problemw
wsp¸czesnej teorii literatury, rozpatrywanych na
szerszym tle zagadnieÄ filozofii, badaÄ nad kultur,
j«zykoznawstwa, poetyki. Nie cofajc si« przed
stawianiem elementarnych, pozornie naiwnych
pytaÄ (ãco to jest teoria?Ó, ãczym jest literatura?Ó),
autor porzdkuje rozwaýany materia¸, dzielc go na
kilka wtkw problemowych. Uzupe¸niajcy zasadni-
czy tekst ãDodatekÓ przynosi zwi«z¸e i kompetentne
charakterystyki najnowszych nurtw refleksji teore-
tycznoliterackiej, takich jak strukturalizm, fenomeno-
logia, dekonstrukcja, psychoanaliza, nowy histo-
ryzm, teorie feministyczne.
zapewne ærodowiska przyrodni-
kw akademickich Ð tak pracow-
nikw, jak i studentw Ð a myæl«, ýe
przyda si« rwnieý nauczycielom szkol-
nym, na przyk¸ad szykujcym m¸odzieý
do olimpiad. Poradnik z pewnoæci
znacznie u¸atwi takýe
przygotowanie zarw-
no prac magisterskich,
jak i publikacji.
Autor, profesor eko-
logii ewolucyjnej z Uni-
wersytetu JagielloÄskie-
go, t¸umacz i popula-
ryzator nauki, dzieli
si« w nim swoimi ra-
dami w sposb mdry,
lekki i bezpretensjonal-
ny. Przede wszystkim
omawia typy i cechy
rýnych publikacji na-
ukowych. Wiele miejsca
poæwi«ca formie ãga-
tunku piæmienniczegoÓ, ktrym jest pra-
ca naukowa. Szczeg¸owo prezentuje
poszczeglne etapy jej przygotowy-
wania, poczwszy od uk¸adu maszyno-
pisu poprzez rozsdne wykorzystywa-
nie moýliwoæci komputera, przedstawia-
nie wynikw (tabele i rysunki), cytowa-
nie piæmiennictwa i zestawianie bi-
bliografii, na sprawach stylu i j«zyka
skoÄczywszy.
Szereg jego wskazwek dotyczy rw-
nieý przygotowania prezentacji ustnej i
plakatu. Swj poradnik autor zaopatrzy¸
ponadto w literatur« uzupe¸niajc, wy-
mieniajc publikacje poæwi«cone pisa-
niu, redagowaniu i ilustrowaniu prac
naukowych, s¸owniki oraz wydawnic-
twa dotyczce terminologii biologicz-
nej i geograficznej.
Ksiýeczka zawiera rwnieý siedem
ãdodatkwÓ (zasady transliteracji alfa-
betu rosyjskiego, niemieckiego i skandy-
nawskiego, zasady tworzenia skrtw
nazw czasopism, nazwy biologicznych
periodykw polskich, znaki korektorskie
polskie i zagraniczne, opis techniki wy-
konywania przezroczy, jednostki uk¸a-
du SI, ich definicje i sposb przeliczania
itd.) oraz bardzo przydat-
ny indeks. Autor przed-
stawia takýe 14 przy-
k¸adw prawid¸owego
i nieprawid¸owego spo-
rzdzania posterw na
rýnych etapach przygo-
towywania pracy do dru-
ku oraz wiele szczeg¸o-
wych rad, ilustrujc je
dowcipnymi komenta-
rzami. Myæl«, ýe uwa-
gi zawarte w rozdziale
ãUstna prezentacjaÓ przy-
dadz si« wielu m¸o-
dym wyk¸adowcom, a
nauczycieli akademickich
prowadzcych seminaria ze studentami
powaýnie wespr, przekonujc, ýe na
przyk¸ad walka z czytaniem tekstu pod-
czas wystpienia nie jest ich z¸oæliwym
wymys¸em.
Zwracam uwag« rwnieý na rozdzia-
lik zatytu¸owany ãJak napisa podanie
o dotacje na badania (ÔgrantÕ)?Ó Ð na
pewno si« przyda! Dzi«ki zaæ cytatowi
z Tuwima, ktry autor przytoczy¸:
ãS¸odkie klskania i trele
S¸owik w ga¸zkach wyczynia
(
Erithacus philomele
,
Zwany teý
Aedon luscinia...
)Ó,
zapami«tamy z pewnoæci, ýe tak upor-
czywe powtarzanie nazw ¸aciÄskich,
gdy chodzi o pospolite gatunki, jest pre-
tensjonalne. Dzi«kujemy autorowi za
mdr, ciep¸ i znakomicie napisan
ksiýeczk«.
ISLAM
Malise Ruthven
Islam wzbudza ogromne
zainteresowanie i fascy-
nuje sw kultur; jako
si¸a duchowa odgrywa
dziæ ogromn rol«.
A jednak æwiat muzu¸-
maÄskiej wiary, tradycji
i obyczaju Ð wiýcy re-
ligi« z polityk Ð budzi
takýe niepokj i strach.
Dlatego teý Malise Ruth-
ven, pami«tajc o stereotypach i uprzedzeniach
dotyczcych islamu, wprost i wnikliwie mwi o jego
dziejach, t¸umaczy zasady wiary muzu¸manw
i wyjaænia sens takich poj«, jak
fatwa
czy
dýihad
.
Ksiýki moýna kupi w ksi«garniach
lub zamwi w sprzedaýy wysy¸kowej:
listownie w Klubie Ksiýki Ksi«garni Krajowej,
skrytka pocztowa 21, 02-600 Warszawa 13;
telefonicznie pod numerami 0-800-244-88
(po¸czenie bezp¸atne)
oraz (0-22) 843-51-21 i 843-41-61
(+3,50 z¸ na koszty wysy¸ki).
Zapraszamy do naszych ksi«garni firmowych
w Warszawie przy ul. Nowy åwiat 44,
ul. Rýanej 34, ul. Garaýowej 7
oraz w Krakowie przy ul. S¸awkowskiej 10
i w GdaÄsku przy ul. D¸ugiej 67/68.
Jolanta Sotowska-Brochocka
T
a poýyteczna ksiýeczka ucieszy
[ Pobierz całość w formacie PDF ]