pojecie pogranicza w historii filozofii, historia nauki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Artur Andrzejuk
P
OJĘCIE
„
POGRANICZA
”
W HISTORII FILOZOFII
Wbadaniachhitorycnychacgólni– jakiwydaj– wmdiwitycmodnatałaiod
jakigocaukatgoria„pogranica”
1
Ichoditamobardoróżnpolamianiaiwalk
uupłnianiairóżnychtndncjikulturowychicywiliacyjnychnarodowychpańtwowych
konomicnychWilooiicgólnigdypojmujijąnijakokutkromaitychwpływówlc
jakoródłowlkichinnychdidinkulturypolitykąikonomiąwłącnitrudnokorytać
katgoriipogranicawjjdijachjdnakwydajiżjtjdnatakarahitoriiilooiigdi
katgoriatamożbyćbardoprydatnatanowijąprkładproblmatykiijykailooiiIni
chodituopojdyncprkładydiłilooicnychlubnawtwpółcntłumacniadiłnp
łacińkichigrckichlcoorganiowanakcjprkładowmającnacluprtranponowanie
całjokrlonjtoriiilooicnjjdngojykaikulturynainn
Whitoriiilooiitarożytnjirdniowicnjmożmywkaaćnaconajmnij4takiprocy
którmogątanowićdobrągmpliikacjtgocomożmynawaćpogranicmPierwsze z nich –
najitotnijdlailooiiuropjkijalwoicinajmnijwyran– to pogranicze grecko-
rymkiZraudokonywanprluditakichjaknpCycronktórytudiowałGrkówpogrckua
naucałRymianpołaciniPotmdopiroactodokonywaćprkładówklaykówgrckichna
łacinNajbardijnanitłumactoChalcydiuMariuWiktoryn(IVw)noiocywiciBocju
(V/VIw)Rokwitilooiirdniowicnjktórydokonałidikiaymilowaniuilooiigrckij,
byłaługąnaucyciliuconychiilooówyryjkichprkichiarabkichPirwymtapmtj
aymilacjibyłyyryjkikoływEdiiNiibigdiprłożononayryjkicałąnanąwówca
naukgrckąilooiąnaclPodobnychprkładówdokonywanonajykrdnioprki
(pahlavi)npwDżundiapurGdywicw830rkalil-Mamunałożył„DomMądroci”w
Bagdadimógłkorytaćtktówyryjkichiprkichpolcającichprtłumacninaarabki
ZtychtotktówkorytalitłumacpracującywałożonymprabpaRajmundawpołXIIw
PIERWODRUK Średiowiea wija wiata Jedo y różorodo. Idee i teksty,
red. T. Wolika i M J. Leszko, Łód 2009, 27 – 37.
©
Artur Andrzejuk
1
NapoprdnimKongriMdiwitycnymprwidianonawtoobnąkcj
www.katedra.uksw.edu.pl
2
IntytuciTłumacńwToldoopracowującłacińkiwrjgrckijklaykiidodającdonich
yryjkioraarabkikomntariuupłniniaNiktóryhitorycyilooiitarożytnjmówią
ponadto o kontaktach grecko-hindukichwkaującnaconajmnijkilkaprykładówwajmnych
wpływówiapożycńKażdtychmijcmożmynawać„pogranicmilooii”ikażdwnoi
włanykolorytdoprkaywanjilooiigrckij
1. „Pogranicze” grecko-łacińskie
Topirw„pogranic”jtbardointrującconajmnijkilkupowodówZacynaigdi
naprłomirjakorymkatranlacjapikurimuitoicymu(wmnijymtopniu
cptycymu)KlaycnymprykładmjttużyjącywIwprdChLukrcjuktórywwoim
pianympołacinipomaci
De natura rerum
popularyujnajważnijidEpikuraPodobni
żyjącywnatpnymtulciunkawwychlicnychłacińkichtktachnitylkopopularyujal
takżwwoitypoóbrowijailooitoickąWydajiżprykładmnajbardij
rprntatywnymmożbyćMarkTuliuCycroOdbrałonbowimwGrcjidoćtarann
wyktałcniilooicnodnoplatonikaFilonaLaryyanatpnikomponowałwłantraktaty
ilooicnbdącmnijlubbardijudanymikompilacjamiróżnychgrckichautorówikół
NikidyprypucainawtżCycronpoprotutłumacyłgrckitktynałacinniktóry
npuważajążroprawaCycrona
Leliusz o pryjani
to kopia zaginionej rozprawy Teofrasta
atytułowanj
Peri filias
2
GlliurymkipiarIIwpoChruważażCycrondobrnałt
roprawikorytałnijpiącwójtktopryjani
3
WkażdymraiCycroprniółdoRymu
bardodużogrckijilooiiaamtałinaucycilmrgukoljnychpiaryłacińkichw
Augustynem na czele.
Wtymkontkcioobnmijcnalżypowicićautoromktóryclowoanitylko„pryokaji”
innychpracdokonywalitranlacjitaktktówjakicałjkulturyilooicnjjykagrckigona
łacinBdątoprdwytkimżyjącywIVwMariuWiktorynoktórgoprkładachilooów
platońkichwpominaw
Wyznaniach
wugutyn
4
ŻyjącynaprłomiViVIwBocju
raliowałpcjalnyprogramudotpniniałacinnikomnitylkonajważnijychtktówgrckij
ilooiilctakżmylałoprtranponowaniudonowjrodącjikulturyilooicnjitotnych
– jego zdaniem – trminówitmatówilooicnychtakichjakchociażby„ooba”i„natura”
2
Rekonstrukcji zaginionego traktatu dokonałGHylbutwroprawi
De Teophrasti libris peri filias
, Bonnae
1876; nalżyjdnakotrożni nijkorytaćbowim– jakiwydaj- nioddajonawpłnioryginałuzob.
Teofrast, Pisma filozoficzne i wybrane pisma przyrodnicze, prkłiopracDGromka J. Schnayder i I.
Dąmbka PWN 1963, przypis 108, s 483.
3
Zob. Zob. Gelliusz,
Noce attyckie
, I, 3, 10, w: Teofrast, Pisma filozoficzne, s 78; G. Heylbut w swojej rozprawie
wątpijdnakcyCycrontknąłipimmToratabpordnioobMGriowki
Polemika
Cyceronaepikureimemwjegonauceopryjanicylipórokoncepcjęcłowieka
, w: Meander 9 (1967),
przypis 126, s 433.
4
Zob. T. tpnińJdniaigytncjaFilooicnapktygytncjalnw„Traktatachtologicnycho
Trójcywitj”MariuaWiktoryna
www.katedra.uksw.edu.pl
3
NakoljnytaptranlacjijykagrckigonałacintrbabyłockaćkilkawikówOtopod
konicXIIwikuiwwikuXIIIcciowopodwpływmtktówiprkładówarabkichłacinnicy
acynająukaćgrckichoryginałówdokonywaćnaichpodtawirwijiitnijącychprkładów
wcymałynąłWilhlmMorbck(urok1215mok1286)lubdokonywaćcałkimnowych
tłumacńjaknpRobrtGrottktóryprłożył
Etykęnikomachejką
Arystotelesa.
Otatnimtapmtgo„pogranica”byłycayrnanuwktórychdoEuropycgólnidoItalii
dotarłowiloryginalnychtktówgrckichRnanowitłumacnpMarilioFicinobardo
krytycniodnoiliidoprkładówrdniowicnychinp„kalkijykow”Wilchlma
Morbckwrcwymiwaliamidokonywaliprkładówlitrackichdbającctobardijo
ormniżotrćprkłaductotktichpracyprypominałbardijpararayniż
tłumacniaNimaljdnocnitymprocmnatpujwitjykównarodowychWnauc
jcdoćdługopanujłacinajdnakżdolitraturywjykachnarodowychprnikajątrci
ilooicngocgoklaycnymprykładmjt
Boska komedia
DantgocytżtwórcoćMikołaja
Reja i Jana Kochanowskiego.
2. „Pogranicze” grecko-indyjskie
Filooiagrckaroprtrniałaiwróżnychkirunkachioddiaływałanaróżnkulturywnoąc
lmntywjracjonalitycnjwijiwiataoracłowikaNajmnijwimyojjrlacjachDalkim
WchodmZnanyiródłowopowiadconyjtwpływmdrcówhindukichtwgymnooitówna
PyrronaEliikolicałynurtcptycymuMówiitakżogrckij„karir”wIVwprd
ChrytumnijakigoKalanoamdrcahindukigogłoącgonialżnoćcciacłowika
odokolicnociwntrnych
5
.
Innakwtiatoorowanaprróżnychbadacyupormgodnym lepszej sprawy teza o
pochodniuilooiigrckijWchoduWrodimjlitraturblikitjtibyłJanLgowic
któryprypucałżnawttrmin„oia”prdłdogrkiktórgojykówwchodu
6
.
GwałtownitakimuwidniuprawyprciwtawiaiGiovanniRalpiącwwymnanym
podrcnikuo„bpodtawnocityodomnimanychpochodniuilooiiWchodu”ora
wykaującjtona„twormgniuugrckigo”
7
Wydajiżproblmpolganakoncpcji
samej filozofii, któradlahitorykówmarkitowkichbyłablikawiatopoglądowicopowalałona
unawaniailooipoglądówtologicnychobycajowychanawtprawnicych
5
ZobGRalHitoriailooiitarożytnjtłIEZilińkitIIILublin1999471-472.
6
PorJLgowicHitoriailooiitarożytnjGrcjiiRymuwyd2Warawa19866
7
PorGRalHitoriailooiitarożytnjtILublin199335-41.
www.katedra.uksw.edu.pl
4
3. „Pogranicze” grecko-syryskie i perskie
EtinnGilonwmonumntalnympodrcniku„Hitoriiilooiichrcijańkijwwikachrdnich”
dajwyrawmuugruntowanmuprkonaniużrokwitilooii„łotgowikucholatyki”
dokonałidikiaymilowaniuilooiigrckijal„rdniowicnaEuropaniodidicyła
filozofii grckijbpordniolcwpoóbpordnidrogapoprnaucyciliuconychi
ilooówyryjkichprkichiarabkich”
8
MidyinnymidikiGilonowiijgoucniom
rdniowicnailooiaarabkaprtałabyćdlamdiwitów„trraincognita” ale dwa
wcnijwyminionprGilonaogniwacyliilooiayryjkaiprkatanowiądodi
teren prawie nieznany.
Dodajmyodraubyłatochrcijańkailooiayryjkaichrcijańkailooiaprkaktórych
kolbktanowiłyrogranicająccywiliacjyryjkaiprkąimiMopotamiiPodgidą
„tarożytngo”patriarchatuantiochńkigoipodwpływmnajdującjitamkoły
katchtycnjdiałająpomidyTygrymiEuratmnaprmiandwikoływEdiiNiibi
NajbardijnanąpotaciąwiąanytymiorodkamijtwErmyrykiurodonyw306rw
NiibiałożycilkoływEdiw365rChociażtwórcoćamgoErmajtnawkro
teologiczna (polemiki, komentarze) i religijna (hymny), to wiadomoiżwjgokolnaucanotż
ilooiirytotlaoramdycynyHipokrataiGalnaNawrócninachrcijańtwoyryjcycy
ucyliijykagrckigoZatonaukąpołylkturynitylkoPimawlctakżcałjtologiii
kulturyhllńkijPoamkniciukołydkijjjnaucycilprniliidonajdującychpod
panowanimprkimkółwNiibiiwDżundiapurZkolipoamkniciukólilooicnychw
Biancjumw529rarytotlimnalałchroniniwyryjkichkołachRainaiKinnrin
OwocowałytamwyiłkiErmaijgokołydobrprygotowanitłumacprłożyligrkina
yryjkidiłailooicninaukow
ZiminimyryjkigomnichaJohannânaEumiawiążipowtanitw
Teologii Arystotelesa
,
którąwitocitanowiąwypiki
Ennead
PlotynaTkttnobokprypianymtżtagiryci
wypiskom z
Elementówteologii
Prokloaatytułowanych
Kięgaoprycynach
9
,
wywołałpor
amianiarównowróduconychrabkichjakiłacinników
Nalżytżkonicniauważyćżtktyyryjkibyłyctonimalnatychmiattłumaconna
jykgrcki(takprawamiałaitktamiBardanacopowiadcaHironim
10
orapojąw
Erma)Ctotżyryjcycypialipoprotupogrckuisyryjsku zarazem, jak np. apologeta Tacjan,
8
HitoriailooiichrcijańkijwwikachrdnichtłZalwki1987165
9
GnatgotktujtnadalwrdykujiidomyłówOtatniowakżwilubadacyprychylaido
tyogrckichbądyryjkichródłachtjkompilacji
10
De viris illustribus, 33; PL 58, 601-720CytaJMymuiakMtarowiykiłownik
wcnochrcijańkigopiminnictwa197185HironimpodkonicIVwtakonimpiałkiążk„O
prladowaniuwolnnicyjgoprłożylijykayryjskiego nagrckiiląiblakwtłumacniupowalają
prypucaćjakamuiałabyćjgomowa
www.katedra.uksw.edu.pl
5
żyjącywIIwpoChPogrckupowtałgdiwyriiwVlubVIwtżniwyklrapującybiór
traktatówtologicnychninangobliżjautoraktóryprdłdohitoriiilooiijakoPudo-
Dionizy Areopagita
11
ZnacniatgobiorudlailooiinaZachoditrudnoprcnić– inpirował
inimJankotEriugnaiBndyktpinoakomntowałRyardwitgoWiktoraRobrt
Grosseteste, Albert Wielki, Tomasz z Akwinu, Bonawentura i wielu innych.
W VIIwikujcintnyikowanowNiibidiałalnoćtranlatorkąwktórawłącyłyit
okolicnklatoryibliniackoływDżundiapurRainaKinnrinlucji-Ktezyfonie.
WyminiaitakżorodkHarranktórybyłpogańkimpudo-abimm(„ccicilgwiad”)i
pilgnowałtamtradycjnaukigrckij
4. „Pogranicze” syrysko-arabskie
WVIIwilamająłmijcchrcijańtwawjiirycZcamwwanouconychyryjkich
do budowy arabsko-muułmańkigogmachuwidyGdywicw830rbbaydkikalial-Mamun
ałożyłBagdadiwójłynny„DomMądroci”towprawdikadmiawNiibitraciłana
nacniualtżtodikijjdiałalnocirabowimoglinimal„odrki”dyponowaćtktami
Euklidesa, Archimedesa, Ptolemeusza, Hipokratesa, Galena, Arystotelesa, Teofrasta i Aleksandra z
Afrodyzji
12
Nalżydodaćżnauclnibagdackąprniołoiwiluuconychyryjkichkół
dawngoimpriumprkigoJryHauińkitakprdtawiapoóbdokonywaniaprkładóww
„Bajtak-Hikma„pracowałydwigrupytłumacy– ntoriańkaktórjprwodiłHunajnIbnIhak
[...] i sabejska – kirowanaprrówniławngoabitaIbnKurrOilntorianitłumacyli
głównigrckipiminnictwoilooicnimdycnotylabjcycyHarranuajmowalii
prkładanimdiłmatmatycnychiatronomicnychyryjcytłumacatymibyliarówno
ntorianikołyHunajnaIbnIhakajakiabjcycyHarranuprkładalinajpirwgrkna
jykyryjkiapónijkorytającpomocyrdnnychrabówdokonywaliprkładuna
arabki”
13
Katarzyna Wasilewska
14
takwyjaniatchniktworniaarabkichnologimów„Pry
trudnymragmncitktutłumaconołowopołowiakidyninajdowano arabskiego
11
ZobTtpińPrdmowawPudo-DioniyropagitaPimatologicnItłMDilkaKraków 1997,
s. 9-38oraTnżPudo-DioniyropagitachrcijaniniplatonikPolmicnapktypim„Corpu
DioniiacumwkontkcimowywPawłanaropagu(D1722-31), Warszawa 2007.
12
E.Gilson, dz.cyt.167.
13
JHauińki
Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego
, Warszawa-Kraków1993317-318.
314.
14
K.WailwkaHunajnIbnIhak_wybitnychrcijańkipiaritłumacdiłgrckichnajykarabkiw
NimuułmańkimnijociIrakuHitoria– kultura – problemy przetrwania, praca zbior., red. M.Abdalla,
Ponań2008217– 219.
www.katedra.uksw.edu.pl
[ Pobierz całość w formacie PDF ]