polityka pieniężna, POLLUB, licencjat
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
STUDIA I PRACE WYDZIAŁU NAUK EKONOMICZNYCH I ZARZĄDZANIA NR 22
Lech Próchnicki
POLITYKA MONETARNA POLSKI
W ŚWIETLE BEZPOŚREDNIEGO CELU INFLACYJNEGO
Wprowadzenie
Polityka monetarna jest obok polityki fi skalnej głównym narzędziem oddziały-
wania państwa na gospodarkę. Na „polu odpowiedzialności” za stan kraju akcenty
nie rozkładają się jednak równomiernie. Za długookresowy rozwój, za stabilność fi -
nansową odpowiada głównie polityka fi skalna, natomiast ustawowym zadaniem po-
lityki monetarnej nie jest wspieranie wzrostu gospodarczego, lecz dbałość o stabil-
ność pieniądza, co jest realizowane w ramach określonej antyinfl acyjnej strategii.
Celem artykułu jest analiza polskiej polityki antyinfl acyjnej, przedstawienie jej
dylematów, narzędzi, a także próba oceny jej skuteczności. Analizę poprzedzono
rozważaniami teoretycznymi, a konkretnie – ewolucją merytorycznego podejścia do
zadań polityki monetarnej; takie ujęcie pozwala spojrzeć na naszą politykę pieniężną
przez pryzmat zmieniającej się teorii monetarnej.
1. Polityka pieniężna w teorii ekonomii
Poglądy
na zadania i cele polityki monetarnej i banku centralnego ulegały da-
leko idącej ewolucji. Początkowo, za sprawą Keynesa i keynesistów, uważano, iż
bezpośrednim celem jest wspieranie wzrostu gospodarczego (stabilizacja gospodar-
W
YBRANE PROBLEMY MODERNIZACJI GOSPODARKI
92
ki), co miało się dokonywać przez oddziaływanie na poziom stopy procentowej.
Twierdzono, że w okresie recesji państwo powinno prowadzić ekspansywną poli-
tykę pieniężną, obniżając stopę procentową i przez to wpływając na wzrost popytu
agregatowego. W okresie boomu polityka monetarna powinna schładzać gospodarkę
przez restrykcyjny wzrost stopy procentowej.
Tak prowadzoną politykę ostro skrytykował M. Friedman, dowodząc na pod-
stawie koncepcji naturalnej stopy bezrobocia, iż prowadzona według keynesowskich
reguł polityka pieniężna bardziej destabilizuje niż stabilizuje gospodarkę. Ekspan-
sywna polityka ma bowiem to do siebie, że w krótkim okresie doprowadza do wzro-
stu PKB, w długim jednak okresie produkt wraca do swego wyjściowego poziomu
(koncepcja długookresowej krzywej Philipsa), a ostateczny efekt, to nie wzrost PKB
(spadek bezrobocia), ale wyłącznie wzrost poziomu cen. W takim stanie rzeczy sta-
rania o wzrost PKB i zatrudnienia (główny cel w ujęciu keynesistów) tracą w teorii
Friedmana jakikolwiek sens. Bank centralny (BC) powinien ograniczyć się do kon-
troli agregatów pieniężnych, kontroli służącej ograniczeniu infl acji.
Ta myśl była następnie rozwijana przez nową szkolę klasyczną (R. Barro,
R. Lucas, T. Sargent, N. Wallace). Koncepcja Friedmana została wzbogacona
o teorię dotyczącą nieefektywności systematycznej polityki pieniężnej jako polityki
stabilizacyjnej i na jej bazie zaproponowali, aby oprzeć politykę monetarną na okre-
ślonych regułach (na przykład stały – zbliżony do wzrostu PKB – wzrost podaży
pieniądza), co uwiarygodniłoby prowadzoną politykę. Kwestia wiarygodności, obok
niezależności, przewidywalności i przejrzystości BC, uważana jest za kluczową dla
prowadzenia skutecznej polityki monetarnej.
Współczesna polityka banków centralnych pozostaje pod przemożnym wpły-
wem nowej szkoły klasycznej. Za podstawowy cel – zgodnie z głoszoną doktryną
– powszechnie uznaje się dziś stabilizację cen. W długim okresie przynosi ona za-
wsze same korzyści. Walcząc z infl acją, osiąga się dwa cele: pierwszy to stabiliza-
cja makroekonomiczna (ograniczenie krótkookresowych wahań produktu), drugi to
wzrost gospodarczy
1
.
Stabilizacja cen może być realizowana dwojako. Pierwszy sposób to strategia
pośrednia (kontrola agregatów pieniężnych, kursu walutowego); drugi – to strategia
1
Na ten aspekt wskazują badania R. Barra. Obliczył on, że wzrost infl acji o 10% powoduje spadek
realnego PKB o 0,2–0,3%. R. Barro,
Infl ation and economic growth
, National Bureau of Economic
Research, Cambridge 1995, s. 18–19.
L
ECH
P
RÓCHNICKI
P
OLITYKA MONETARNA
P
OLSKI...
93
bezpośrednia. Najpopularniejszą i najbardziej uznaną strategią jest strategia bez-
pośredniego celu infl acyjnego (BCI). Realizowana jest ona za pośrednictwem stopy
procentowej banku centralnego.
Prowadzona za pomocą tej strategii polityka pieniężna niejednokrotnie opano-
wała infl ację. Osiągnęła ona niski, a nawet bardzo niski poziom. To stworzyło nowe
problemy i nowe merytoryczne dylematy. Niskiej infl acji towarzyszą bowiem niskie
nominalne stopy procentowe. Banki centralne stanęły więc wobec problemu zero-
wych stóp procentowych. Jest to swoista pułapka. Niskie stopy procentowe unie-
możliwiają przeciwdziałanie ewentualnym szokom defl acyjnym; również niskie,
bliskie zeru, stopy procentowe grożą pułapką płynności. Są też pozytywy takiego
stanu rzeczy – niski i w miarę trwały poziom infl acji pozwala bankom centralnym
skupiać się na innym celu, a konkretnie na wspieraniu wzrostu agregatowego popytu
(tego jednak nie ma w doktrynie – dylemat merytoryczny).
Taka sytuacja wystąpiła na przełomie lat 2007–2009. W obliczu kryzysu fi nan-
sowego (problem płynności) i kryzysu gospodarczego (spadek PKB), w warunkach
niskiej presji infl acyjnej, banki centralne podjęły się realizacji innych celów niż in-
fl acyjny. A konkretnie zdecydowały się na działania mające wesprzeć wzrost popytu
agregatowego. Jest to rzecz niespotykana, po raz pierwszy od czasu obowiązywania
nowej, to jest monetarystycznej doktryny, banki centralne tak ostentacyjnie zare-
agowały na recesyjny spadek PKB
2
. W ten sposób, nie przejmując się strategią bez-
pośredniego celu infl acyjnego, realizowały koncepcję tak zwanego elastycznego
celu infl acyjnego
3
. Jest to niewątpliwie daleko idąca modyfi kacja doktryny nowej
2
Nie tylko jednak ten fakt przykuwa uwagę. Równie ważne są nietypowe metody i instrumenty,
jakimi się posłużono. Operowanie stopami procentowymi – w warunkach ich niskiego poziomu – by-
łoby nieskuteczne. Sięgnięto więc do niestandardowych instrumentów polityki monetarnej. Było to ko-
nieczne także (a może głównie) z innego powodu. W warunkach kryzysu nie sprawdzał się tradycyjny
kanał transmisji polityki monetarnej, czyli kanał stopy procentowej (operacje otwartego rynku). Odwo-
łano się więc do środków bezpośrednio zasilających rynek w płynność, np. skup przez bank centralny
prywatnych papierów wartościowych. W ten nietypowy sposób zwiększano ilość pieniądza w obiegu
i usuwano zator płynności.
3
Potencjalnie możliwe są trzy wersje strategii polityki monetarnej: strategia bezpośredniego celu
infl acyjnego, strategia elastycznego celu infl acyjnego i wreszcie strategia celu produkcyjnego (
output
gap targetting
). Pierwsza strategia, to strategia, w której bank centralny skupia się wyłącznie na utrzy-
maniu infl acji jak najbliżej wyznaczonego celu, nie bacząc na to, co dzieje się z produkcją. Innymi sło-
wy, niezależnie czy jest recesja, czy boom, bank centralny koncentruje się wyłącznie na infl acji. Z kolei
strategia elastycznego celu infl acyjnego dopuszcza oprócz działań zmierzających do utrzymania infl acji
na poziomie zbliżonym do wyznaczonego, podejmowanie także działań umożliwiających osiągnięcie
innych celów, np. produkcję, zatrudnienie. Ostatnia strategia dopuszcza politykę, która mało troszczy
W
YBRANE PROBLEMY MODERNIZACJI GOSPODARKI
94
szkoły klasycznej. Z praktyki banków centralnych płynie wniosek, że nie tylko infl a-
cja jest celem; w warunkach niskiej presji infl acyjnej bank centralny może dodatko-
wo wspierać wzrost gospodarczy, nie budząc obaw o główny cel. W warunkach ni-
skiej infl acji i kryzysu gospodarczego akceptowalny staje się keynesowski stosunek
do polityki monetarnej, czyli wspieranie wzrostu gospodarczego. Jest to wpisane
w strategię elastycznego celu infl acyjnego, która staje się coraz powszechniej akcep-
towaną praktyką. W ten sposób w teorii polityki pieniężnej na nowo zostaje otwarty
problem celów i środków polityki monetarnych – naukowcy i praktycy ponownie
dyskutują, czy polityka monetarna powinna być narzędziem stabilizacji produkcji
i zatrudnienia.
2. Polska polityka monetarna
W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku polski system bankowy – po-
dobnie jak i cała gospodarka – przeszła daleko idącą transformację. Konstytucyjne
określenie zadań banku centralnego oraz wprowadzenie w życie ustawy o Naro-
dowym Banku Polskim upodobniło polski system do rozwiązań przyjętych przez
Europejski Bank Centralny
4
. Skutkiem dokonanych zmian polski system bankowy
został dopasowany do potrzeb nowoczesnej gospodarki rynkowej.
Na mocy Konstytucji RP głównym celem banku centralnego jest walka z in-
fl acją. Doprecyzowanie tak podanego celu dokonano w średniookresowej strategii
polityki pieniężnej na lata 1999–2003. Za podstawowy cel uznano obniżenie infl a-
cji w przeciągu pięciu lat do wartości charakteryzujących kraje rozwinięte (to jest
w przedziale 2–4%), a następnie stabilizacja infl acji na tym poziomie. Istotne jest
także i to, że określono sposób obniżania infl acji; zgodnie z przyjętą koncepcją
osłabianie infl acji, począwszy od 1999 roku, ma bazować na bezpośredniej stra-
tegii infl acyjnej. Oznaczało to, że roczna wielkość przyrostu podaży pieniądza ma
się o infl ację, a głównie o stabilną produkcję. O ile trzecia strategia jest bliska koncepcji keynesistów,
tak pierwsza jest silnie związana z doktryną nowej szkoły klasycznej. Strategia elastycznego celu infl a-
cyjnego jest w tym układzie próbą połączenia obu. Jej orędownikiem jest nowa szkoła keynesowska.
Nie trudno też zauważyć, iż wszystkie trzy wpisują się w taylorowską krzywą Philipsa i głoszą różny
stopień wymienności między infl acją a produkcją. Szeroko na ten temat: L. Svensson,
Monetary policy
and real stabilization
, The Federal Reserve Bank of Kansas City, Jackson Hole 2002, s. 268–272.
4
Ustawa ta ugruntowała dwustopniowy system bankowy, z kolei nowa Konstytucja RP zagwaran-
towała pełną niezależność banku centralnego oraz określiła dokładnie cel polityki monetarnej i powo-
łała RPP.
L
ECH
P
RÓCHNICKI
P
OLITYKA MONETARNA
P
OLSKI...
95
już charakter jedynie prognozy i nie stanowi celu pośredniego polityki pieniężnej.
Stworzyło to potrzebę aktywnych dostosowań instrumentów polityki pieniężnej do
skali procesu dezinfl acyjnego. W realizacji tak zdefi niowanego celu bank centralny
wykorzystuje trzy podstawowe instrumenty:
– rezerwy obowiązkowe,
– operacje otwartego rynku,
– operacje depozytowo-kredytowe.
Za pomocą każdego z tych instrumentów bank centralny wpływa na poziom
krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym (WIBOR),
z którego impuls monetarny przenosi się na stopy depozytów i kredytów banków
komercyjnych. Te stopy w dalszej kolejności wpływają na poziom decyzji co do
inwestycji, oszczędności, konsumpcji. Bank centralny wpływa bezpośrednio jedynie
na krótkoterminową stopę procentową rynku międzybankowego
5
.
Stopa rezerw obowiązkowych
Jakkolwiek manipulowanie przez bank centralny poziomem rezerw obowiąz-
kowych ma na celu regulowanie wielkością podaży pieniądza (zapewnienie płyn-
ności fi nansowej systemu bankowego), to w rzeczywistości, to jest w przyjętej stra-
tegii antyinfl acyjnej, główną funkcją rezerw obowiązkowych jest stabilizowanie
krótkookresowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. System rezerw
obowiązkowych oraz stopy procentowe BC uzupełniają się w ramach obecnie stoso-
wanych instrumentów służących minimalizacji infl acji. Stopień zależności jest na-
stępujący: stopa lombardowa i depozytowa ustalają przedział zmienności dla krót-
kookresowych stóp procentowych na rynku międzybankowym, natomiast system
rezerw obowiązkowych (wraz z zasadą uśrednienia) przyczynia się do ograniczenia
tych wahań. Instrument ten – stopa rezerw – nie może być uruchamiany jednak zbyt
często, gdyż wprowadza dużą niepewność na rynku (pod tym względem jest on mało
mobilny).
5
Jakkolwiek przedstawiony pas transmisyjny polityki monetarnej wskazuje na silny wpływ działań
banku na gospodarkę, to jednak nie zmiany PKB są tu celem zmian stóp procentowych, celem tym
– zgodnie z Konstytucją RP – jest walka z infl acją. Skutki w sferze realnej – jakkolwiek bardzo istotne
– są tu niejako efektem ubocznym prowadzonej przez bank centralny polityki.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]