poetyka, filologia polska, poetyka i retoryka z teorią literatury
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Poetyka opisowa (Rok I)
strofa –
jednostka kompozycyjna, występująca w wierszach regularnych; jest jednostką
powtarzalną; dotyczy jedynie wierszy regularnych.
quasi-strofa
– jednostka kompozycyjna występująca w wierszach nieregularnych
(analogiczna do strofy); jej kształt i wielkość są elementami zmiennymi.
strofoida
– jednostka kompozycyjna występująca w wierszach wolnych i będąca analogiem
strofy w wierszach regularnych.
przerzutnia
– wyrazista rozbieżność między granicą wersu, a granicą całostki składniowej
nie zakończonej w klauzuli, ale dopiero na początku wersu następnego; największą rolę
odgrywa w wierszu sylabicznym.
tekst stychiczny
– tekst ciągły, bez podziału na strofy.
tekst stroficzny
– tekst podzielony na strofy.
ekwiwalentność
– równoważność, równoznaczność.
epifora – (powtórzenie)
– zakończenie tym samym słowem lub zwrotem kolejnych
segmentów wypowiedzi, np.: zdań, wersów, strof.
anafora – (podniesienie, odwołanie się)
– powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na
początku kolejnych zdań, wersów, strof lub innych segmentów utworu.
anakolut – (nielogiczny, niespójny)
– niepoprawna konstrukcja składniowa; w poezji może
służyć uniezwykleniu mowy.
anakruza – (zaintonowanie; wiersz sylabotoniczny)
– pierwsza jedno- lub dwusylabowa
cząstka wersu poprzedzająca akcent i zapowiadająca określony tok stopowy.
animizacja – (ożywienie)
– nadanie przedmiotom lub zjawiskom martwej natury itp.
właściwości lub atrybutów istot żyjących.
antropomorfizacja
– wyposażenie w cechy człowiecze, sposoby zachowań i odczuwania
określonych zjawisk świata pozaludzkiego -> nie jest to personifikacja!
WIERSZ:
mowa w szczególny sposób zorganizowana brzmieniowo
przeciwstawny prozie
podział na równorzędne wierszowe jednostki (zwłaszcza wersy, których powtarzalność jest
źródłem rytmu)
podwójność członowania (napięcie między intonacją zdaniową, a intonacją wierszową)
czynnikami wierszotwórczymi w wierszu polskim są: liczba sylab, liczba i umiejscowienie
akcentów, liczba zestrojów akcentowych, oraz granice międzywyrazowe
inna nazwa -> mowa wiązana (mowa niewiązana to proza)
WIERSZ BIAŁY
wiersz bezrymowy; może występować we
wszystkich rodzajach wierszowania
WIERSZ WOLNY
nie podlega zasadzie rytmicznej powtarzalności
podobnie zbudowanych wersów; swobodny, ale
celowy rozkład rozmaitych wersów
WIERSZ NIEREGULARNY
modyfikuje zasady któregoś z regularnych
systemów wersyfikacyjnych i na ich tle jest
rozpoznawalny (wiersz nieregularny sylabiczny,
wiersz nieregularny sylabotoniczny oraz wiersz
nieregularny toniczny)
WIERSZ NIEREGULARNY SYLABICZNY
powstał jako wariant wiersza sylabicznego;
polega on na zróżnicowanym, ale czytelnym i
często kontrastowo skomponowanym przeplocie
wersów różnej długości (z przewagą trzynasto-,
jedenasto- i ośmiozgłoskowca); rozwinął się w
XVIII w. jako wiersz bajki lub do wyrażania
monologów o silnym napięciu emocjonalnym
(np.
Wielka Improwizacja
), sceny szaleństwa
oraz objawień sił nadprzyrodzonych
WIERSZ NIEREGULARNY
SYLABOTONICZNY
wariant wiersza sylabotonicznego; pojawił się w
poezji romantycznej; polega na ograniczaniu i
modyfikacjach regularnością akcentowo-
sylabiczną; występują w nim wolne jamby,
trocheje oraz amfibrachy
WIERSZ NIEREGULARNY TONICZNY
wariant wiersza tonicznego; odznacza się
najmniejszą stabilnością i wyrazistością zasad
budowy; granica między tym typem wiersza a
wierszem wolnym są płynne
WIERSZ ŚREDNIOWIECZNY
asylabiczny, anumeryczny; ilość sylab w wersie
jest dowolna; nie ma jednostki, która byłaby
powtarzalna i tworzyła bazę dla rytmu;
Rozróżniamy tu frazę:
a) małą:
- krótkie zdania pojedyncze
- 8-zgłoskowiec
- opadająca
b) dużą:
- zdania podrzędnie złożone
- 13-zgłoskowiec
- rosnąca
POEZJA:
wszystkie utwory pisane wierszem
traktowana jako synonim liryki przez co obejmuje także prozatorskie utwory liryczne (np.:
poemat prozą)
LIRYKA:
jeden z trzech rodzajów literackich
obejmuje utwory, których materiałem tematycznym są zazwyczaj wewnętrzne przeżycia,
emocje i przekonania jednostki, przekazywane w wypowiedzi monologowej
obecność podmiotu lirycznego (jego odczucia i myśli budują świat przedstawiony)
wyróżniamy lirykę:
- bezpośrednią (1 os. l.p.)
- pośrednią (ukryte
ja
lub bezosobowo; liryka opisowa lub sytuacyjna)
- inwokacyjną (
ja -> ty
)
- podmiotu zbiorowego
Izosylabizm –
ta sama liczba sylab w każdym wersie.
CHARAKTERYSTYKA WIERSZY REGULARNYCH
Wiersz sylabiczny
1) Rodzaje:
sylabizm względny – typ przejściowego wierszowania między sylabizmem
średniowiecznym a sylabizmem Kochanowskiego (M. Rej, Biernat z Lublina)
sylabizm ścisły – J. Kochanowski
2) Konstanty:
zasada izosylabizmu
zasada paroksytonicznej klauzuli
zasada średniówki w wersach dłuższych niż 8-zgłoskowce
3) Klauzule:
paroksytoniczna – akcent pada na 2 sylabę od końca
proparoksytoniczna – 3 sylaba od końca
oksytoniczna – akcent pada na ostatnią sylabę
4) Średniówka (stały przedział wewnątrzwersowy, który dzieli wers na dwa półwersy, tzw.
hemistychy):
średniówka zatarta – wypada wewnątrz wyrazu
wzmocniona – pokrywa się z miejscem działu składniowego
Wiersz sylabotoniczny
1) Konstanty:
izosylabizm/sylabizm
równy rozkład akcentu
korzysta ze stóp
2) Rodzaje stó
+ _
trochej
_ +
jamb
+ _ _
daktyl
_ + _
amfibrach
_ _ +
anapest
_ _ + _
peon
3) Prawa pozwalające na zmianę konturu wiersza sylabotonicznego:
prawo kataleksy – na końcu można obciąć 1 lub 2 zgłoski nieakcentowane
(daktyl,
trochej lub amfibrach), np.:
+ _ _ + _ _ + _ @
(trypodia daktyliczna katalektyczna)
prawo hiperkataleksy – dodanie w klauzuli lub przed średniówką 1 lub 2 głosek
1 Oznaczenia: “+” oznacza sylabę akcentowaną, natomiast “_” sylabę nieakcentowaną.
2 Znakiem “@” oznaczyłem zgłoskę nieakcentowaną dodaną lub odjętą.
nieakcentowanych (jamb, anapest, trochej), np.: _ + _ + _ + _ + @ (tetrapodia
jambiczna hiperkatalektyczna)
prawo anakruzy – na początku są dodawane 1 lub 2 głoski nieakcentowane, które nie
są liczone do toku stopowego, np.: @ + _ + _ + _ (trypodia trocheiczna z anakruzą)
prawo mniejszej regularności akcentowej na początku wersu – dotyczy wierszy
jambicznych i daktylicznych; w daktylicznych pierwszy daktyl zamienia się w
amfibrach, natomiast w jambicznych pierwszy jamb zamienia się na trochej
4) Transakcentacja – przesunięcie akcentu; może być:
meliczna – dotyczy tekstów wykonywanych przy muzyce
metryczna – przesunięcie wymuszone przez metrum (rytmikę tekstu)
5) Heksametr:
dzięki niemu wiersz sylabotoniczny wszedł do literatury wysokiej
metrum (rytmika) heroiczne i bohaterskie (naznaczone piętnem heroiczności), np.:
{+ _ (_) + _ (_) + _ (_) + _ (_)}{+ _ _ + _}
daktyl lub trochej stałe zakończenie
daktyl+trochej (adoniczny spadek klauzulowy)
6) Wiersz pojawia się w XVI wieku w pieśniach (jest doskonały do wykonywania przy
muzyce, kojarzy się ze wsią – folklor)
w XVII wieku przejęty przez miasto (np.: piosenka żołnierska)
w XVIII wieku wchodzi do literatury wysokiej
powstał dzięki heksametrowi antycznemu (głoski długie i krótkie zastąpiono
akcentowanymi i nieakcentowanymi)
w romantyzmie wykorzystywany w librettach operowych
w pozytywizmie -> M. Konopnicka
w XX wieku wiersz sylabotoniczny został odrzucony i nazwany wierszem
katarynkowym (poezja rewolucyjna, literatura okupacyjna)
Wiersz toniczny
pierwsza świadoma realizacja wiersza tonicznego – J. Kasprowicz
Księga ubogich
1916
konstanta -> równozestrojowość
tendencja -> bezprzerzutniowość (Gajcy ją łamie)
zestrój akcentowy: prymarny lub ściągnięty
sylabotonizm
sylabizm względny regularne tonizm
nieregularne
wiersz nieregularny
wiersz intonacyjno-zdaniowy
wiersz wolny
sylabizm ścisły
[ Pobierz całość w formacie PDF ]