pod1, Język japoński, Gramatyka
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
PODSTAWY
Językiem japońskim (
ຊޠ
-
nihon-go
) posługuje się na świecie około 130 milionów japończyków oraz nie
japończycy mieszkający w Japonii, a także uczący się tego języka poza jej granicami.
Kanji
W pisanym języku japońskim występują 48 902 znaki wywodzące się z pisma chińskiego. Ideogramy te, zwane
Kanji
ࣈ
nie są jednak, ze względu na swą ilość, w pełni używane przez japończyków. Japończyk z dobrym
wykształceniem zna około 5-6 tysięcy znaków, ale do czytania gazet i prostych tekstów wystarczy znajomość 3-4
tysięcy znaków.
Pierwsze ślady zapisów kanji na ziemiach japońskich pochodzą z V-VI wieku okresu Kofun. Natomiast pierwszym
znanym nam utworem literackim jest
Kojiki
ݹࣄه
–
Księgi dawnych wydarzeń
, który powstał w 712 roku, w okresie
Nara. W tamtych czasach wszystkie utwory pisano zmodyfikowaną, w celach transkrypcji kanji, czyli tak zwaną
manyōgana
ສ༿Ծ໊
, która z kolei przekształciła się w hiragana i katakana. W czasach tych zapożyczono ogromną
liczbę wyrazów pochodzenia chińskiego oraz sylaby nie istniejące wcześniej w języku japońskim. Zjaponizowane,
chińskie czytanie kanji to
onyomi
ԻಡΈ
, a odpowiadające tym samym znakom czytanie japońskie to
kunyomi
܇ಡ
Έ
. Forma chińskiego czytania jest zależna od tego, w jakim czasie i z jakiego regionu Chin znak ten przywędrował do
Japonii. Starsza fala, napływu znaków, pochodziła z chińskiego księstwa U (japońskie Go –
ޖ
). Druga fala przybyła o
wiele później i szła z księstwa Han (japońskie Kan –
). W ten sposób wiele kanji ma dwa (czasami więcej), czytań
onyomi – go-on
ޖԻ
i kan-on
Ի
.
Oprócz znaków powstałych w Chinach japończycy stworzyli własne warianty kanji, które mają jedynie japoński
sposób odczytywania.
Większość znaków ma nie tylko po kilka sposobów czytań, ale również po kilka odmiennych znaczeń. I
odwrotnie wiele znaków o różnym znaczeniu ma ten sam sposób czytania, zarówno w sposobie chińskim jak i
japońskim. Jeśli chodzi o chińskie czytanie to wynika to z charakteru języka chińskiego, w którym wyrazy odróżnia się
od siebie nie tylko według zawartych w nich zgłoskach, ale również według akcentu tonicznego. Natomiast identycznie
brzmiące wyrazy japońskie, mające różne znaczenia i różne kanji, najczęściej pochodzą od tego samego wyrazu w
pradawnym języku japońskim, kumulującego w swym prymitywnym znaczeniu więcej znaczeń bogatszego języka
chińskiego. Istnieją też kanji mające odmienne znaczenia w czytaniu chińskim i inne w japońskim. Spowodowane jest
to nie istnieniem odpowiednika chińskiego znaczenia w języku japońskim, (np. chińskich miar długości).
Większość wyrazów w zdaniu zawierającym kanji składa się najczęściej z dwóch znaków. Powstają wówczas
możliwości powstania naturalnego i nie naturalnego czytania połączenia. Naturalne czytanie wynika z połączenia
znaków o jednakowym czytaniu – on albo kun oraz z naturalnego wynikania znaczenia wyrazu z dwóch składowych
jego części. Na przykład, gdy: pierwszy określa drugi; stoją względem siebie według reguł gramatyki japońskiej –
dopełnienie – czasownik i chińskiej – czasownik – dopełnienie; są najzwyklejszym wyliczeniem; wyrażają
przeciwstawne pojęcia. Natomiast nienaturalne połączenie wynika z uzyskiwania czytania bądź znaczenia odmiennego
od czytania bądź znaczenia poszczególnych elementów wyrazu.
Czasami podczas połączenia wielu znaków zachodzą zmiany w fonetyce jednego, drugiego lub obu członów.
Przy czym mogą zachodzić tu:
a)
udźwięcznienie spółgłosek na początku drugiego słowa;
b)
pojawienie się długich spółgłosek gdy pierwszy wyraz kończy się na
tsu
lub
chi
a drugi zaczyna na
k
,
s
,
t
,
ts
,
chi
,
f
,
h
(przy czym
f
i
h
zmieniają się w
p
) i gdy pierwszy kończy na
ku
i
ki
a drugi zaczyna na
k
;
c)
zamiana
e
albo
o
w
a
, w pierwszym wyrazie;
d)
opuszczanie bądź dodawanie
n
;
e)
inne opuszczenia bądź zmiany.
Zachodzą również często skrócenia podczas połączeń. Stosuje się to często przy połączeniach nazw własnych
składających się z wielu znaków.
Sporo znaków zmieniło poprzez wieki swój wygląd, co sprawia że starsze teksty mogą czasem sprawiać problem
przy odczytywaniu.
Aby dowiedzieć się więcej o kanji zapraszam do zapoznania się z zawierającym 1945 znaków „
Słownikiem
znaków japońskich
” Bogusława Nowaka – Wiedza Powszechna – Warszawa 1995 r.
Hiragana
Sylabiriusz ten powstał na początku okresu Heian (794-1192) i znany był jako
ঁख
onna-de
„kobieca ręka” lub
ঁจࣈ
onna-moji
„znaki kobiece”. Nazwa ta pochodziła od tego, iż wykorzystywały go przede wszystkim kobiety.
Znaki hiragana
ฏԾ໊
wywodzą się z kursywy znaków kanji, a nazwa ta oznacza „równe znaki sylabiczne”.
a -
͋
ka -
͔
ga -
͕
sa -
͞
za -
͟
ta -
ͨ
da -
ͩ
na -
ͳ
ha -
ba -
pa -
ͺ
ma -
·
ya -
ra -
Β
wa -
Θ
i -
͍
ki -
͖
ge -
͗
shi -
͠
ji -
͡
chi -
ͪ
ji -
ͫ
ni -
ʹ
hi -
ͻ
bi -
ͼ
pi -
ͽ
mi -
Έ
[yi]i -
͍
ri -
Γ
[wi]i -
Ι
u -
͏
ku -
͘
gu -
͙
su -
͢
zu -
ͣ
tsu -
ͭ
zu -
ͮ
nu -
͵
fu -
;
bu -
Ϳ
pu -
mu -
Ή
yu -
Ώ
ru -
Δ
[wu]u-
͏
e -
͑
ke -
͚
ge -
͛
se -
ͤ
ze -
ͥ
te -
ͯ
de -
Ͱ
ne -
Ͷ
he -
be -
pe -
me -
Ί
[ye]e -
͑
re -
Ε
[we]e-
Κ
o -
͓
ko -
͜
go -
͝
so -
ͦ
zo -
ͧ
to -
ͱ
do -
Ͳ
no -
ͷ
ho -
΄
bo -
΅
po -
Ά
mo -
yo -
Α
ro -
Ζ
(w)o -
Λ
n -
Μ
Sylaby
wi
i
wu
nie są obecnie używane i zanikły pod koniec okresu Taishō (do 1926 roku). We wcześniejszym okresie
nastąpiło zagubienie nagłosowego
w
, oprócz sylaby
wa
. Aby stworzyć tak zwane spółgłoski podwójne należy dodać
przed spółgłoską sylabę
tsu
, zapisaną małym znakiem
ͬ
(
ο
dla katakana). Można również tworzyć sylaby
kombinowane przez dodanie za sylabą małych znaków
Ό
ya
,
Ύ
yu
i
ΐ
yo
(
ϟϡϣ
w katakana). Aby stworzyć długą
samogłoskę należy dodać na końcu sylaby znak
͏
u
, który oznacza jej wydłużenie.
Historyczne wyprowadzenie hiragana od znaków kanji:
҆
–
͋ Ճ
–
͔ ࠨ
–
͞ ଠ
–
ͨ ಸ
–
ͳ
–
–
·
–
ྑ
–
Β
–
Θ
Ҏ
–
͍ ز
–
͖ ೭
–
͠
–
ͪ ਔ
–
ʹ ൺ
–
ͻ ඒ
–
Έ
ར
–
Γ
Ӊ
–
͏ ٱ
–
͘ ੇ
–
͢
–
ͭ ౕ
–
͵ ෆ
–
;
–
Ή ༝
–
Ώ ཹ
–
Δ
ҥ
–
͑ ܭ
–
͚ ੈ
–
ͤ ఱ
–
ͯ ೠ
–
Ͷ ෦
–
ঁ
–
Ί
ྱ
–
Ε
ԙ
–
͓ ݾ
–
͜ ી
–
ͦ ࢭ
–
ͱ ೫
–
ͷ อ
–
΄ ໟ
–
༩
–
Α ࿊
–
Ζ ԕ
–
Λ
Hiragana jest obecnie stosowana do zapisu prostych słów, wymiennych końcówek odmiennych części mowy oraz
do wyrażenia reakcji gramatycznych między wyrazami w zdaniu.
Katakana
Ten sylabiriusz powstał w tym samym okresie, co poprzedni, ale został wyprowadzony z kwadratowego stylu
zapisu kanji (kaisho). Zapis ten został stworzony przez mnichów buddyjskich do szybkiego zapisywania trudnych
znaków kanji i komentarzy. Katakana
ยԾ໊
oznacza „pocięte znaki sylabiczne”. Właśnie od buddyjskiego zestawienia
50 znaków katakana w tabelę (zgłoskowe
n
dodano w późniejszym okresie), sylabiriusze japońskie wzięły nazwę
ޒे
Իਤ
gojūonzu
. Mnisi wzorowali się tu oczywiście na podobnych zestawieniach znaków w sanskrycie.
a -
Ξ
ka -
Χ
ga -
Ψ
sa -
α
za -
β
ta -
λ
da -
μ
na -
φ
ha -
ϋ
ba -
ό
pa -
ύ
ma -
Ϛ
ya -
Ϡ
ra -
ϥ
wa -
ϫ
i -
Π
ki -
Ω
ge -
Ϊ
shi -
γ
ji -
δ
chi -
ν
ji -
ξ
ni -
χ
hi -
ώ
bi -
Ϗ
pi -
ϐ
mi -
ϛ
[yi]i -
Π
ri -
Ϧ
[wi]i -
Ϭ
u -
ku -
Ϋ
gu -
ά
su -
ε
zu -
ζ
tsu -
π
zu -
ρ
nu -
ψ
fu -
ϑ
bu -
ϒ
pu -
ϓ
mu -
Ϝ
yu -
Ϣ
ru -
ϧ
[wu]u-
e -
Τ
ke -
έ
ge -
ή
se -
η
ze -
θ
te -
ς
de -
σ
ne -
ω
he -
ϔ
be -
ϕ
me -
ϝ
[ye]e -
Τ
re -
Ϩ
[we]e-
ϭ
e -
Τ
ke -
έ
ge -
ή
se -
η
ze -
θ
te -
ς
de -
σ
ne -
ω
he -
ϔ
be -
ϕ
pe -
ϖ
me -
ϝ
[ye]e -
Τ
re -
Ϩ
[we]e-
ϭ
o -
Φ
ko -
ί
go -
ΰ
so -
ι
zo -
κ
to -
τ
do -
υ
no -
ϊ
ho -
ϗ
bo -
Ϙ
po -
ϙ
mo -
Ϟ
yo -
Ϥ
ro -
ϩ
(w)o -
Ϯ
n -
ϯ
Jedyną różnicą w zapisie katakana jest taka, iż zamiast
u
– służącego do przedłużania samogłosek używa się tu obecnie
znaku
ʔ
.
Historyczne wyprowadzenie katakana od znaków kanji:
Ѩ
–
Ξ Ճ
–
Χ ࢄ
–
α ଟ
–
λ ಸ
–
φ ീ
–
ϋ
–
Ϛ
–
Ϡ ྑ
–
ϥ
–
ϫ
ҏ
–
Π ز
–
Ω ೭
–
γ ઍ
–
ν ೋ
–
χ ൺ
–
ώ ࡾ
–
ϛ
ར
–
Ϧ
Ӊ
–
ٱ
–
Ϋ ਢ
–
ε
–
π ౕ
–
ψ ෆ
–
ϑ ໂ
–
Ϝ ༝
–
Ϣ ྲྀ
–
ϧ
ߐ
–
Τ հ
–
έ ੈ
–
η ఱ
–
ς ೠ
–
ω ෦
–
ϔ ঁ
–
ϝ
ྱ
–
Ϩ
ԙ
–
Φ ݾ
–
ί ી
–
ι ࢭ
–
τ ೫
–
ϊ อ
–
ϗ ໟ
–
Ϟ ༩
–
Ϥ ࿊
–
ϩ ݺ
–
Ϯ
Obecnie kanji stosowane jest do zapisu wyrazów obcego pochodzenia, do podkreślenia ironii, zapisu nazw
zwierząt i roślin w tekstach naukowych, a także do zapisu onomatopei, czyli ogólnie tak zwanego gairaigo
֎དྷޠ
.
Pewną odmianą gairaigo są słowa powstałe w Japonii na podstawie zwrotów angielskich, zwane waseieigo
ӳޠ
.
Powstają one poprzez połączenie wyrazów obcych, albo wyrazów obcych oraz japońskich w jedną całość, często z
pominięciem niektórych ich części.
Niektóre kanji, zwłaszcza te mniej znane i rzadziej stosowane, wspomagane są poprzez tak zwany zapis furigana
ৼԾ໊
, czyli obecnie znaki hiragana, a dawniej też katakana, zapisane mała czcionką nad lub obok kanji, w zależności
od sposobu zapisu (w pionie lub w poziomie).
Podstawowe pojęcia
Język japoński należy do grupy języków, w których następuje przyłączenie odpowiednich najmniejszych i
niepodzielnych cząstek wyrazowych, oznaczających znaczenie albo stosunki gramatyczne określanego wyrazu,
zwanych morfemami. Sposób podłączania morfemów jest ściśle określony przez gramatykę tego języka.
W języku japońskim części mowy –
ࢺʢͻΜ͠ʣ
dzielimy nieco odmiennie niż w języku polskim, na
części:
- samodzielne –
ཱࣗޠʢ͡Γͭ͝ʣ
, czyli takie, które mogą występować w zdaniu samodzielnie bez dodatkowych
części mowy, oraz
- niesamodzielne –
ଐޠʢ;ͧ͘͝ʣ
, zależne od innych części mowy, które aby zaistnieć w zdaniu muszą być do
nich przyłączane.
Zarówno samodzielne jak i niesamodzielne części mowy można podzielić, na odmienne –
׆༻ޠʢ͔ͭΑ͏
͝ʣ
oraz nieodmienne –
ແ׆༻ޠʢΉ͔ͭΑ͏͝ʣ
. Samodzielnymi, odmiennymi częściami mowy są tak zwane
Yōgen
༻ݴ
, do których należą: czasowniki
ಈࢺ
(
Dōshi
), przymiotniki
ܗ༰ࢺ
(
Keiyōshi
) oraz przymiotniki imienne
ܗ༰ಈࢺ
(
Keiyōdōshi
). Samodzielne, nieodmienne części mowy to: przysłówki
෭ࢺ
(
Fukushi
), przydawki
࿈ମࢺ
(
Rentaishi
), spójniki
ଓࢺ
(
Setsuzokushi
), wyrazy oznaczające stany emocjonalne
ײಈࢺ
(
Kandōshi
) oraz tak zwane
Taigen
ମݴ
, do których należą: rzeczowniki
໊ࢺ
(
Meishi
), zaimki
໊ࢺ
(
Daimeishi
) i liczebniki
ࢺ
(
Sūshi
).
Niesamodzielne, odmienne części mowy to
Jodōshi
ॿಈࢺ
, a nieodmienne
Joshi
ॿࢺ
.
Japoński nie wyróżnia liczby ani pojedynczej, ani mnogiej. Te same słowa używane są, zatem w obu liczbach.
W związku z tym odmiana części mowy jest mniej skomplikowana niż w języku polskim.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]