postawa wobec kobiet, Moje prace
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
1
Wstęp
Kiedy umarł ostatni z Apostołów, św. Jan, w dziejach tworzącego się
dopiero Kościoła pojawiła się nowa epoka, nazwana epoką Ojców Apostolskich,
następnie mówimy o epoce Ojców Kościoła. W międzyczasie można było też
mówić o Ojcach Pustyni. Wygląda na to, że mężczyźni stworzyli Kościół. A co
z kobietami? Czy one nie brały czynnego udziału w jego budowaniu?
1. Kobiety w pierwszych gminach chrześcijańskich
Udział kobiet w życiu pierwotnego Kościoła jest znaczący, mimo iż
poznajemy ten czas głównie poprzez wypowiedzi mężczyzn. Życie pierwszych
wspólnot chrześcijańskich ukierunkowane było na głoszenie Dobrej Nowiny.
W tym dziele głoszenia i rozszerzania wiary niepośledni udział miały kobiety.
Zarówno w samym Kościele, jak i w sektach chrześcijańskich kobiety,
przyczyniały się do rozwoju chrześcijaństwa i to tak dalece, że niektórzy
badacze starożytności chrześcijańskiej przyznają im decydującą rolę w Kościele
pierwotnym
Chrześcijaństwo nobilitowało kobietę już przez sam fakt, że nie
zabraniało jej dostępu do Ewangelii. Kobiety na równi z mężczyznami
przyjmowały Dobrą Nowinę i stawały się członkiniami wspólnot chrześci-
jańskich. Apokryf
„Dzieje Pawła”
mówi o pewnej młodej kobiecie noszącej imię
Tekla, która
„siedziała dniem i nocą w oknie pobliskiego domu i słuchała słowa
Pawła o życiu dziewiczym i o modlitwie
Była więc uczennicą Apostoła. Nie
bez znaczenia jest także treść tego nauczania, dziewictwo i modlitwa.
Dowartościowanie dziewictwa stanowiło istotne
novum
, jakie przynosiło
chrześcijaństwo. Dobrowolne bezżeństwo dla Królestwa Bożego potwierdzało
wolność i autonomię kobiet, oraz pierwszeństwo chrześcijańskiej nadziei nad
pragnieniami cielesnymi
Kobiety miały niejednokrotnie wielkie znaczenie we wspólnotach. W Hie-
rapolis otaczano wielkim szacunkiem dwie córki Filipa, ale nie apostoła.
Prorokini Amia cieszyła się wielkim autorytetem w Filadelfii pod koniec II w. Oba
1 Por. A.G. Hamman,
Życie codzienne pierwszych chrześcijan
, Warszawa 1990, s. 80.
2
Dzieje Pawła 7,
8, 11-12, tł. M. Michalski,
Antologia
I, s. 63.
3 Por. A.G. Hamman,
dz. cyt.
, s. 81.
2
te fakty przytacza Euzebiusz w „
Historii Kościelnej
Apokryfy przyznają
kobietom znaczny udział w apostołowaniu Jana, Pawła i Tomasza
Kobiety bogate wspierały głoszenie Ewangelii służąc swym mieniem,
przyjmując wędrownych głosicieli Ewangelii, a także udzielając wsparcia
teologom. Wspomniany już Euzebiusz mówi o zamożnej kobiecie, zresztą
heretyczce, która dała utrzymanie Orygensowi, gdy ten, po śmierci ojca znalazł
się wraz z matką i braćmi w bardzo trudnym położeniu
O ile kobiety we wspólnotach kościelnych wypełniały wiele różnych
zadań i dochodziły do dużego znaczenia, o tyle w sektach chrześcijańskich
pełniły także funkcje liturgiczne co budziło opór i zgorszenie. Firmilian, biskup
Cezarei w Kapadocji w „
Liście do Cypriana”
opowiada o pewnej kobiecie wśród
montanistów, która nie tylko prorokowała, ale
„często odważała się udawać, że
przez jakieś nie do pogardzenia wezwanie poświęca chleb i czyni Eucharystię
i składa ofiarę Panu, bez użycia zwykłej formuły liturgicznej. Chrzciła również
wielu, przywłaszczając sobie właściwe słowa zapytań, aby się zdawało, że nie
odstępuje od przepisu kościelnego
Tertulian w
„Preskrypcji przeciw
heretykom”
ganiąc obyczaje panujące wśród heretyków pisze o bezczelnych
kobietach, które w tych wspólnotach nauczają, prowadzą dyskusje,
egzorcyzmują, obiecują zdrowie, a nawet chrzcz
2. Apostolstwo we własnym domu
Kobiety przyjmujące wiarę często szybciej niż mężczyźni stają się
apostołami w swoich domach. Chrześcijaństwo na dwór cesarski dociera pod
koniec I w. właśnie poprzez kobietę, Flawię Domityllię, siostrę cesarza
Domicjan
Nie zawsze to apostołowanie jest sprawą prostą. Justyn w swojej
Apologii ukazuje przypadek kobiety, która pragnęła nawrócić swego męża który
żył rozpustnie, zresztą tak samo, jak ona przed nawróceniem. Niestety nie
udało się to, tak że w końcu odeszła od niego. On wtedy zadenuncjował ją jako
4 Por. A. G. Hamman,
dz. cyt.
, s. 80.
5 Por. Tamże, s. 80.
6 Por. Euzebiusz z Cezarei,
Historia kościelna
, VI 2, tł. A. Lisiecki, POK 3, s. 253.
7
List Firmiliana do Cypriana, biskupa Kartaginy,
5, 7,10, tł. W. Szołdrski, PSP l, 1969, ss. 285,
287-288.
8 Por. Tertulian,
Preskrypcja przeciw heretykom
41; tł. E. Stanula, PSP 5, 1970, 75-76.
9 Por. A.G. Hamman,
dz. cyt.
, s. 80.
3
chrześcijankę, ponieważ opuściła go wbrew jego woli
Na przykładzie tego tekstu widzimy sposób życia małżeńskiego pogan,
w którym nie było miejsca na wierność i wzajemne oddanie. Małżeństwa,
kojarzone najczęściej przez osoby trzecie, lub specjalne agencje przeżywano
bez uczucia i godności. Wierność była wykpiwana w teatrach i literaturz
Wymaganie nierozerwalności i wierności w małżeństwie szczególnie
wobec mężczyzny było czymś niezwykłym. Zapewne ów mąż nie był jakimś
szczególnym rozpustnikiem, lecz człowiekiem żyjącym według ówczesnego
stylu zachowań. Kobieta po nawróceniu sama zmieniła głęboko swoje
postępowanie, a poza tym starała się wpłynąć na męża, ponieważ czuła się
odpowiedzialna za jego zbawienie mimo iż groziło to prześladowaniami.
3. Świadectwo męczeństwa
Najbardziej godność i równość kobiety i mężczyzny przejawia się w prze-
śladowaniach, których konsekwencją jest męczeństwo. Liczba kobiet, które
spotykamy w opisach męczeństwa jest znaczna. W każdej właściwie relacji są
obecne kobiety i dziewczęta. Poganie z tym większym sadyzmem je
prześladują, jakby to właśnie one uosabiały zwycięstwo chrześcijaństwa
Charakterystyczny jest przykład męczeństwa św. Blandyny opisany
przez Euzebiusza w „
Historii Kościelnej”
. Blandyna była niewolnicą, należącą
do wspólnoty w Lyonie. Razem ze swą panią została pojmana w czasie
prześladowań w 177 r. Torturowano ją, zmuszano do patrzenia na śmierć
innych chrześcijan,
„wreszcie ją zarżnięto, a sami poganie przyznawali, że
żadna z ich niewiast nigdy tyle tak strasznych nie wycierpiała męczarni
„Męczeństwo św. Perpetuy i Felicyty” zawiera opis snu Perpetuy, który ukazuje
jej męczeństwo jako walkę ze złym duchem. Jest to teologiczne pogłębienie
męczeństwa, które stanowi nie tylko akt heroizmu ale jest duchową walką
z mocami ciemności
10 Por. Justyn,
Apologia
II, 2, tł. A. Lisiecki, POK 4, s. 81.
11 Por. A.G. Hamman,
dz. cyt
., s. 79.
12 Por. A.G. Hamman,
dz. cyt.
, s. 86.
13 Euzebiusz z Cezarei,
Historia Kościelna
, V 1, 56, tł. A. Lisiecki, POK 4, 1924, s. 208.
14 Por.
Męczeństwo św. Perpetuy i Felicyty,
10, tł. M. Michalski,
Antologia
I
,
s. 140.
4
4. Życie liturgiczne wspólnoty
Kobieta w gminie chrześcijańskiej miała wiele do powiedzenia, co nie
znaczy, że nie widziano równic między nią a mężczyzną. Uwidaczniały się one
na przykład w sprawowaniu kultu.
„Tradycja Apostolska”
podkreśla, że kobiety
nie należą do duchowieństwa, dlatego nie udziela im się święceń, lecz wybiera
się i mianuje. Dotyczy to wdów i dziewic. Posługa wdów nie polega na
składaniu ofiary, lecz na modlitwie, do czego zresztą powołany jest każdy
chrześcijanin. Nie jest to zatem oddzielne powołanie, jak w przypadku kleru,
lecz posługa na rzecz wspólnoty
Pochodzące z początków II w. Dziełko „Didascalia” mówi o bardzo
ważnej dla życia wspólnoty posłudze diakonisy. Wśród zadań diakonisy autor
wymienia chodzenie do domów, by troszczyć się o kobiety, gdzie ze względu na
pogan nie wypada posyłać mężczyzn. Diakonisa ma również opiekować się
chorymi kobietami, towarzyszyć w łaźni tym, których zdrowie się polepsza.
Najważniejszą jej posługą jest asystowanie przy chrzcie. W czasie obrzędu
diakonisa towarzyszy kobietom i udziela namaszczenia. Jej zadaniem jest także
pouczać kobiety ochrzczone na temat znaczenia chrztu, czystości i świętości
Autor stwierdza również, że uzasadnieniem posługi diakonisy jest przykład
samego Zbawiciela, który korzystał z posług towarzyszących mu niewiast
Nie
jest natomiast zadaniem diakonisy udzielanie samego chrztu. Mówi o tym
Tertulian w dziełku
„O chrzcie”
. Udzielanie tego sakramentu przysługuje jedynie
kapłanom, i dlatego „
zuchwałością byłoby, gdyby kobieta przywłaszczyła sobie
prawo nauczania, a tym bardziej chrzczenia
W innym dziełku, „
O modlitwie
”
podejmuje on problem zakrywania głowy przez młode kobiety w czasie liturgii.
Podkreśla, że nakaż taki zgodny jest z naturą i sprzyja skromności
W „
Didascaliach
” opisany został również ideał kobiety chrześcijańskiej.
Autor posługując sie cytatami ze Starego i Nowego Testamentu podkreśla jej
poddanie mężowi oraz pracowitość, skromność w stroju i makijażu, szczególnie
poza domem, a także unikanie kłótliwości w stosunkach z innymi ludźmi i z mę-
15 Por.
Tradycja apostolska
I, 5-7; tł. M. Michalski,
Antologia
I, s. 308.
16 Por.
Didascalia
III, 12, Funk, I, s. 208n.
17 Por. Mk 15,41
18 Tertulian,
O chrzcie
17; tł. E. Stanula, PSP 5, 1970, s. 149-150
19 Por. Tertulian,
O modlitwie,
21 i 22; tł. W. Kania, PSP 5, 1970, 125, 128
5
żem. „
A więc, niewiasty, wyznawajcie swą religię przez swą skromność i ła-
godność, abyście pociągały do wiary i utwierdzały w niej całe swe otoczenie,
zarówno mężczyzn, jak i kobiety
”
5. Kobiety na pustyni
Kobiety brały liczny i czynny udział w życiu ascetycznym i pustelniczym.
Obok Ojców Pustyni, historia chrześcijaństwa starożytnego zna także wiele
Matek Pustyni, choć mniej o nich się wspomina. Matki Pustyni, czyli Ammy
można było spotkać w całym świecie śródziemnomorskim, udawały się na
pustynie w Egipcie, Syrii, dzisiejszej Turcji. Ich życie właściwie nie różniło się od
tego, które praktykowali mężczyźni i wypełnione było modlitwą, ciężką
niejednokrotnie pracą na swoje utrzymanie, postami i innymi praktykami
ascetycznymi. Ascetki i mniszki nie były odizolowane od wspólnot kościelnych,
ludzie przychodzili do nich po poradę i kierownictwo duchowe, biskupi
zapraszali je, by brały udział w teologicznych debatach, niektóre podejmowały
ewangelizację pogan. Kobiety zakładały również wspólnoty zakonne.
Pozostawiły po sobie pisma i sentencje, które zachowały się do naszych
czasów
Zakończenie
Pozycja kobiety w pierwotnym chrześcijaństwie jest świadectwem tego,
że pomimo upadków i niepowodzeń nowa religia starała się dzięki żarliwości
swej wiary tworzyć nowe społeczeństwo, w którym bariery etniczne, społeczne,
a także bariery płci ustępują wobec przemożnej woli przeżywania chrześci-
jańskiego braterstwa. Nowe spojrzenie na mężczyznę, nowe spojrzenie na
kobietę, jest konsekwencją „
nowego stworzenia
” w Chrystusie, gdzie nie ma już
„
mężczyzny i kobiety
” a dotychczasowe uwarunkowania społeczne, ustępują
logice i mądrości Ewangelii.
20
Didaskalia, czyli katolicka nauka Apostołów,
III ; tł. Michalski,
Antologia
I, s. 318.
21 Por. L. Swan,
Zapomniane matki Pustyni
, Kraków 2005, s. 20nn.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]